Nourino e li maridage....

À Nourino, i’agrado d’ana i maridage de si nebout e neboudo. Es l’escasènço de ié rescountra la famiho, que de fes que i’a, vèi pas gaire ; e la parentèlo tambèn.
Emé soun amigo, Leountino dounon un bon cop de pèd dins l’armàri e ansin vestido van tóuti dos à la glèiso. S’asseton dins un cantoun de la glèiso e alucon lou maridage. E… cachon de sucre sus tóuti li tèsto.
- Bouh, ve coume es abiha aqueste d’aqui. Se crèi mai que mai ! fai Nourino.
- Oh, vo. Boudiéu ! E aquesto coume a groussi ! A un tafanàri que dirias la Porto de-z-Ais !
- Au contro, aquest es pulèu maigre coum’un estoco-fi E pièi jaune coum’un coudoun ! Belèu qu’a lou verme soulitàri...
E patin e coufin, la journado touto. An soun mot pèr tóuti. E subretout pèr un de si nebout, Maiéu. De-longo, lis dous amigo s’asseton de drecho e de gaucho de Maiéu. Ié donon uno tapo amistouso sus l’esquino e ié dison encaro e encaro :
- Tè, Maiéu ! Lou cop que vèn, sara tu lou nòvi !

Es coum’acò cado fes que se croson pèr li maridage. Maiéu, es enfeta de lis entèndre ié dire sèmpre la memo causo mai de que pòu rebeca, soun de vièii persouno, que !

Malurousamen, i’a pas que pèr li maridage que se rescontron. Se veson tambèn pèr… lis enterramen ! E justamen, aquéu cop, Maiéu se retrobo encaro un cop entre Nourino e Leountino. Quouro enfin, l’atahut davalo dins lou cros, Maiéu alor se viro vers li dos vièio, aleno d’à founs e fai :
- Lou cop que vèn,… belèu que sara voste tour…

Pu jamai Nourino e Leountino s’assetaran à coustat de Maiéu. 

 Martino Bautista - Miramas (Li Galoi Prouvençau)

BOUMBARDAMEN. (REMÈMBRE DE MOUN PAIRE)

LOU RELARG PROUVENÇAU ES ESTA RUDAMEN ESPROUVA,

AIÈR, PÈR TRES ALERTO DE SEGUIDO

Ère dins mi nòuv an quouro lou 6 (sièis) d’avoust de 1944, i’aguè uno proumiero alerto à nòuv ouro de matin à Miramas. Li sereno de la Defènso Passivo de l’escolo Jan-Macé se boutèron à-n-ourla. Emé mi gènt, nous alestissian just e just pèr uno sourtido campèstro à Pont-de-Rhaud. Leissant tout en plan, s’enfugiguerian alor vers lou doumèni de Sulauso, à la Pinedo fin de nous recata. Èro eilabas, sus la vièio routo d’Istre, proche lis areno, qu’anavian de coustumo, emé d’ùnis estajan, quouro l’alerto restountissié. Un cop à la sousto di boumbo dins lou valat, nous boutavian un bastounet dins la bouco, entre li dènt fin de demeni li gast de l’oundo de tuert e d’apara ansin li tambour d’auriho e lis auriho éli-memo. Vers nòuv ouro e miejo : fin de l’alerto.

Lèu s’entournerian à l’oustau, aganterian tout lou dequé necito e mi gènt decidèron dins tout d’ana au mas à Pont-de-Rhaud. Erian en camin e avian pas fa cinq cènt mètre que li sereno ourlèron encaro un cop vers dès ouro. Partiguerian tout de meme, pèr de-bon, souto uno bravo calourasso, uno toufarasso que vous ensucavo, qu d’à pèd, qu en velò, sus de camin póussous : quàsi dos ouro de marcho pèr mai de cinq kiloumètre carga coume de miolo.

Bèn nous n’en prenguè amor que dins lou cèu viravon lis avioun que se dounavon un coumbat aeren e li boumbardié qu’avien pèr messioun d’arrouina li camin de coumunicacioun, vitau pèr l’armado enemigo.

Li boumbo anglo-americano toumbèron alor sus la garo e la vilo e en quàuqui minuto, un infèr de fiò, de tubèio, de boufe d’esplousioun e de póusso à vous coupa l’alen, agouloupè aquéli rode siau e pasible dins un chafaret de crid e d’ourlamen, au mitan d’oustau en flamo que s’afoundrèron… e fuguèron agrasa en plen, e la plaço principalo espóutido.

Uno boumbo s’escrachè entre nosto demoro e la platano qu’èro davans e l’arrasè touto. Erian daumaja au cènt dóu cènt. Uno dougeno d’oustalas en flamo fuguèron arrouina emé lou nautre ; lou camin de ferre fuguè coupa, li loucoumoutivo sautèron e li trin mitraia. E encaro un cop, la garo de triado fuguè arrouinado touto.

En fin finalo, i’aguè 12 mort que fuguèron traspourta dins la glèiso e de noumbrous plega que li mai grèu anèron à l’espitau de Selon. Un avioun boumbardié american, touca pèr la D.C.A. s’escrachè en flamo dóu coustat de l’escolo de l’èr de Seloun. Li 5 óucupant sauva pèr soun paro-toumbant fuguèron catura pèr li troupo alemando.

Lis equipo de Defènso Passivo e la Crous-Roujo de Seloun e de l’encountrado se gandiguèron sus plaço fin de pourta d’ajudo is estajan de Miramas. En fin de journado, uno courto alerto sounè encaro un cop.

Moun fraire Manu, alor mitroun à la boulenjarié Chaulié manquè d’èstre vitimo de guerro. Sourtènt de soun travai, vouguè recaupre d’afaire au nostre maugrat lis ourlado di sereno. Trop tard !... Veguè la bastisso que dins rèn de tèms fuguè plus qu’un brasas.

Vers tres ouro dóu tantost, lou vesènt pas arriba, moun paire partiguè de Pont-de-Rhaud sèmpre en velò. Arriba au pont de l’avengudo Aristide-Briand, rescountrè de gènt que tiravon un toumbarèu cafi de cadabre. Subran la pòu l’agantè. Lis aplantè afin de s’assegura que soun drole èro pas d’aquéli qu’èron defunta… Ouf, i’èro pas !

En fin finalo, lou troubè : èro esta pres souto l’alo bèn-valènto de sóudard alemand que l’assoustèron dins uno trencado em’éli. E bèn segur, tóuti dous descurbiguèron de seguido, l’oustau qu’èro pu que rouino tubanto.

De l’autro coustat de la carriero, darrier uno porto, dins lou pichot seloun de couifage de Rita, que tenié drecho pèr sabe pas quet miracle, dous Alemand avien douna sa vido pèr sa patrìo tant lunchenco. Enduravon la guerro coume nautre e èron pas tóuti poudaire à la mort. D’ùni meme, plantèron caviho e s’afreirèron bèn à Miramas.

L’oustau derouï au cènt dóu cènt, demourerian un tèms encò d’ami de Pont-de-Rhaud. Eilabas, èro li vacanço. Erian de fèbre-countùni deforo e de-longo jougavian i bocho, à la pèd-tanco. Lis Alemand èron sèmpre aqui tambèn e tóuti li jour n’i’avien dous o tres que passavon soun tèms à nous regarda. Un jour, subran, n’i’aguè un qu’agantè uno granado à mancho, s’aprouchè de nautre e faguè lou semblant de jouga en disènt : « iéu, jouga i bocho ! Ja. Ja ! »

Macarèu queto pòu aguerian !

 Martino Bautista - Miramas (Li Galoi Prouvençau)

L'escais-noum

Un escais-noum es un noum que se vèn apoundre au noum de famiho de quaucun. Èro bèn utilo dins lou tèms que lou proumier enfant dóu paréu, ié disien coume soun paire. Ansin, dins un vilage, se poudié trouba touto uno lignado de meme noum. Aussi falié trouba un biais pèr ié dire à chascun. Alor, se poudié dire lou vièi o lou jouine. O bèn, poudien dire qu’avié uno particularita fisico : lou goi, lou gibous, lou bègue, lou grand, lou pichot…

E pièi de fes que i’avié, l’escais-noum poudié èstre un biais de se trufa.

À l’usino que moun paire travaiavo, - e vo, encaro éu - la pauso dejuna èro pèr lis ome lou moumen ideau pèr discuti de causo e d’autro. Èro lou moumen que lis ome poudien parla que de causo d’ome coume de pesco o de casso. Justamen, èro l’autouno e èro lou tèms de la casso. Cadun countavo la siéuno e se glourificavo de soun tablèu de casso. Pièi n’en venguèron à jouga au jo di mascle/femello pèr lou bestiàri.

– Lou reinard ?

– La reinardo !

– Lou lapin ?

– La lapino !

– Lou feisan ?

– La feisano.

– Lou lebraud ?

– La lèbre !

Mai, à-n-aquéu jo, n’i’avié un que quincavo pas. Trop lènt ? Sabié rèn ? Quouro subran :

– Lou loup ?

– iéu ! Iéu ! Iéu !… La loutro ! (la lùri en prouvençau)

E vaqui, coume se retrouban em’un escais-noum bijarre.

MOUN PAIRE escapè pas à la trufarié generalo. Mounte travaiavo, i’avié uno meno de couóuperativo que vendavo de manja à mendre coust. Pèr ana travaia, i’avié lou càrri que fasié sis ouratòri fin de recampa li travaiaire. À-n-aquéu tèms, lou counfort di càrri èro pas coume au jour d’uei. Lis amourtissadou, un pau dur. La direicioun assistado qu’eisistavo pancaro. Un simple fielat subre li tèsto recebié li sa, biasso e sacocho dis óubrié.

Aquéu jour d’aqui, moun paire avié croumpa uno boutiho de sirop de grenadino de vèire que pausè dins lou fielat. Subran lou menaire frenè que trop fort ! La boutiho s’escapè dóu fiela e finiguè sus la tèsto de moun paire e se roumpeguè subre ! Èro la debuto dóu camin de retour… e moun paire deguè faire tout lou trajèt coum'acò, tout pegous,… tout moustous !

Tre arriba à Miramas, passè davans tóuti, desboulè dóu càrri e plantè aqui ma maire – jouino nòvio e jouino maire tambèn – que lou venié espera emé lou landó, e se courreguè lava au siéu !

Devinas soun escais-noum à parti d’aquéu jour ?… Sirop !

i’a uno autro causo. Aquelo istòri se debanè i’a mai de 40 annado d'acò… e bèn 40 annado après, ma maire… n’i’en voulié encaro de l’agué plantado aqui, souleto emé lou nenet !

Martino Bautista - Miramas (Li Galoi Prouvençau)

À dada sus moun bidet

Ma grand de-vers ma maire amavo forço si 7 felen e sa feleno – amor que n’avié qu’uno. E de noste coustat, nautre l’amavian forço. Mai,… amor que i’a un mai, avié de fes de i’avié un biais un pau particulié de nous ama.

De fes que i’avié, nous prenié sus si geinoui e nous cantavo, acoumpagnant la gèsto à la paraulo :

À dada sus moun bidet

Quouro troto fai de pet.

Prout ! Prout ! Prout !

E de fes…. levavo un pau la gauto dóu quiéu e : prout !

Nous cantavo tambèn :

Bèu front

Bèus iue

Nas de couan couan

Bouco d'argènt

Mentoun flouri

Gueri-gueri-gueri !

E liogo de nous coutiga lou coui, o lou vèntre o que sabe iéu, ma grand avié coustumo cado fes qu'arribavian au front, de nous escupi dins la man !

En fin finalo, quouro vous dise que ma grand avié de jo un pau especiau, nous fasié la sourneto que vèn, sus li det de la man :

Un que dis que vòu du pan.

Un que dis que n’en vòu ges.

Un que dis coume faren.

Un que dis coume poudren.

Un que dis : ròu piou-piou.

Que travaio viéu !

Mai… quouro arribavo au darrié det, nous lou prenié e nous lou toursié !!!

Enfin, ma grand avié un dentié, e i’agradavo quouro erian sus si geinoui, de lou sourti de la bouco e de nous esglaria em’acò ! Queto grand !

Martino Bautista - Miramas (Li Galoi Prouvençau)

UN CAS D’AVARIÇO PROUN ESTRANGE

UN CAS D’AVARIÇO PROUN ESTRANGE.

Uno vertadiero istòri que se debanè en 1897 :

La pauro Aujolo restado au cavihé, abitavo touto souleto despièi un brave tèms dins soun oustau aro tout arrouïna. Uno simplo taulo trantaianto emé dous cadiero despaiado d’un las e un marrit lié de matalas de paio em’uno cuberturo touto gausido, d’un autre las, coumpausavon soun dedins. Uno oulo penjavo bèn au cremascle mai èro mai que mai souvènt vuejo que pleno. D’aiours èro pas proun souvènt qu’uno regalido rescaufavo lou membre. Au mitan, un pichot calèu despensavo soun feble lume sus de paret que i’a un brave tèms qu’avien pu vist de caus. Veseici touto la richesso de l’Aujolo : un cafournoun. Cargavo d’ùni debas que li maio l’aparavon gaire de la fre e de-longo la memo marrido raubo de teissut negre que pau à cha pau partié en douliho. Èro pu qu’un pedassa : pedassa fai dura, disié sa grand.

Noun se poudié saupre quant avié de tèms mai se vesié qu’avié proun d’annado sus l’esquino e quouro caminavo, l’Aujolo èro escrancado souto lou pes dis an.

Venguè lou tèms que li forço ié manquèron meme pèr ana de porto en porto que vivié de carita publico. Aussi se decidè de faire veni procho d’elo, sa neboudo fin de l’ajuda.

Aquelo d’aqui counsentiguè pèr carita à recebre la sucessioun anticipado de la mendicanto, basto que prenguèsse siuen de l’Aujolo. Fin d’assegura lou pache l’Aujolo e sa neboudo anèron querre quatre temouin e signèron lou papié marca segound l’us. L’Aujolo vouguè alor paga pèr lou pache e sourtiguè de soun coutihoun (tant doutous que se vesié pu s’èro esta blanc un jour), un proumié saquet cafi de pèço. Pièi un segound… pièi un tresen… e… e coum'acò uno dougeno de saquet ! Quàuqui milié de franc sèmpre sourtènt de si coutihoun !

Quand se saup que quàuqui jour peravans, l’Aujolo vouguè pas croumpa un pan vers lou boulangié que ié mancavo 2 (dous) sòu pèr coumpleta lou pres dóu pan.

Aquelo Aujolo sarrado coume uno pigno verdo noun sabié legi, e escriéure e coumta nimai : noun sabié sa drudesso !

Coume que, pèr la neboudo, de soun bon cor fuguè bèn recoumpensado !

Martino Bautista - Miramas (Li Galoi Prouvençau)

LOU SAUCISSOT DE LEOUN

Es Nourino que me countè :

Es l’istòri de Leoun. Bèn Leoun, Leoun es quiha sus soun tratour. Es en trin de… en trin de mena soun tratour. Subran, Leoun fai :

- Ai lou ruscle, iéu, que ! Vau vèire de que ma femeto m’a mes dins la biasso.

Prèn sa biasso. Regardo. Un courchoun de pan, un tros de saucissot… pièi fai tira. Fai tira. Fai tira e sèmpre meno soun tratour e ai las… vèi pas lou roudan qu’es just e just davans éu ! Soun tratour davalo dins lou roudan e toumbo sus moun Leoun. E moun Leoun… defunto.

Moun Leoun, pschitt !… au Cèu ! Sant Pèire lou recéu. Sant Pèire ié fai :

- Mai, moun bon Leoun, de que vous arribo ?

- E bèn, vaqui… menave moun tratour dins moun óuliveto, que… Ai regarda ma biasso. Aviéu lou ruscle. Ai regarda de que ma femeto m’avié mes dins la biasso. E bèn, i’avié un courchoun de pan e un tros de saucissot…

- Ato !... Mai, de qu’avès dins vosto man ?

- Bèn, es moun pan !

- E dins l’autro ?

- Es moun tros de saucissot !

Sant Pèire fai :

- Jamai de ma vido touto veguère de saucissot parié, iéu…

- Ato, fai moun Leoun. Es de saucissot que se fai au nostre, que ! Soun coum'acò, li saucissot au nostre, que !

- Oh, mai iéu, ai jamai vist de saucissot parié, iéu…

Just e just Sant Matiéu passo de-pèr aqui. Sant Pèire lou crido e ié fai :

- Avès deja vist de saucissot parié, vous ?

- Oh, bèn, que nàni, fai Sant Matiéu.

- Bèn, iéu, coumprene pas, fai moun Leoun. Ma femo a mes dins la biasso un courchoun de pan e un tros de saucissot coum'acò.

Passo Sant Jan.

- Sant Jan, vèn aqui, fai Sant Pèire. Avès deja vist de saucissot parié, vous ?

- Oh, que nàni, fai Sant Jan. Mai es pas poussible de causo pariero !

E passo Marìo e Jóusè. Sant Pèire crido Marìo e Jóusè e ié fai :

- Venès un pau vèire tóuti dous.

Tóuti dous s’avançon.

- Avès-ti deja vist de saucissot parié, vautre ?

Alor Marìo aganto lou saucissot. Lou viro. Lou viro mai. D’un coustat. De l’autre. Lou regardo. Lou regardo encaro e encaro… E :

- E bèn, vès Jóusè, fai Marìo, i’aurié pas la courdeto,… e bèn,… jurarai qu’es lou Sant Esperit !

Martino Bautista - Miramas (Li Galoi Prouvençau)

Lou pichot noum (un raconte de moun paire)

Espeliguè un bèu jour de 1935, lou 14 dóu mes de jun à Miramas. Coume se fasié en aquéu tèms, èro à l’oustau que sa maire s’es acouchado d’un bèu drole e dono Ancel èro la sajo-femo. Dono Ancel fasié sa virado en velò, de jour coume de niue, jusqu’au Vièi Miramas. Avié un vièi velò, sèns chanjaire de vitesso e lourd que-noun-sai !... Autenti ! Fau saupre que Dono Ancel acouchè li tres quart di femo de l’endré. Pichoto e touto maigro, èro tant renoumado que meme aro, quouro quaucun prèn de tèms pèr se boulega, de coustumo disèn : « Alor, fau ana querre dono Ancel ? »

Adounc fuguè Dono Ancel que venguè pèr la deliéuranço. Li gènt de moun paire, ié chausiguèron coumo meirino Matildo Gibouin que venié de Mount-Aurous e que restavo à Miramas emé Marìo, sa sorre bessouno. Avien resta au cavihé. Li bessouno èron dóu meme tèms que la maire de moun paire e sa grand venié tambèn de Mount-Aurous. Li dos famiho cousino arribèron dounc EMÉ e PÈR lou trin ! – restèron ensèn meme un tèms souto lou meme cubert.

Adounc li gènt de moun paire ié meteguèron lou pichot noum de soun peirin : Jóusè, Jóusè Le Bret, souto-chèfe de garo, cousin e grand ami de soun papa que travaiavo éu tambèn dins li trin.

Pamens quouro la famiho touto èro recampado, de-longo se trufavo dóu peirin, ié faguènt : "Jóusè pico dóu pèd, Jóusè qu'a de péu à l'aucèu… " "Zèpi !" (Lis italian èron encaro mau-vist.)

Aussi quouro la grand de moun paire aprenguè que si gènt lou batejavon Jóusè, à noun plus partiguè en barrejant la porto e courreguè à la Coumuno vesino. Fau saupre que d’un coustat de l’oustau familiau, i’avié la Coumuno e de l’autre, à man drecho, la boulenjarié Truchement que lou prouprietàri Jan-Batiste èro conse ajoun e Óuficié de l’estat civil. Tout acò pèr dire que la grand de moun paire couneissié forço bèn lou founciounàri qu’apoustroufè e à qu faguè durbi lou Grand Libre – lou Cartabèu de l’estat civil – Miramas èro encaro un vilage, èro encaro un autre biais de viéure - ié coumandè :

« Aqui ! Davans ! i’a encaro de plaço… Escrive JAN pèr moun felen ! »

E aro, es pèr de que, ié dison à moun paire : Jan Jóusè Marcèu Matiéu – mai de-longo ié dison Janot !

Martino Bautista - Miramas (Li Galoi Prouvençau)

La toumboula (un raconte de moun paire)

Sabèn bèn, qu’au travai, à l’usino, quouro li travaiaire fan li 3/8, an de tèms pèr discuti subretout quouro n’en soun à faire li posto de nue.

Dounc, moun paire e si coulègo de travai se retroubèron aquelo nue d’aqui dóu mes de mai de 1976 (milo-nòu-cènt-setanto-sièis) , à 7 (sèt) . E justamen, n’i’avié un que coumentavo l’atualita e que mandè :

- Eh ! Tóuti ! Sabès que la Loutarié Naciounalo, la qu’alestis la toumboula pèr li mourre-peta de la Grand Guerro…

- Vo ? De que i’a ?

- E bèn, mando aquésti jour d’aqui, un jo nouvèu…

- Ah, bon ? De qu’es ?

- Uno meno de lotò.

- Un lotò ?

- Vo ! Vo ! Fau chausi 6 chifro e uno autro chifro pèr lou numerò coumplementàri. Es un pau coume pèr lou lotò à Nouvè que i’a de cartoun. Aqui i’a uno griho de papié.

- Ah, bon ?

- Vo ! Vo ! Adounc fau crousa 7 (sèt) chifro sus uno griho e i’a un tirage cado semano. Poudèn gagna quàuqui dardèno coum'acò. Poudèn deja gagna se i’a soulamen 3 (tres) chifro que sorton.

- Ah, bon ?

- Vo ! Vo ! E pièi, poudèn gagna mai, se i’a 4, 5 o 6 (quatre, cinq, sièis) chifro que sorton. E lou qu’a crousa li 6 chifro e lou numerò coumplementàri, gagno de milioun ! Se lou voulès, se poudèn metre tóutis ensèn e faire quàuqui griho. Cadun chausira uno chifro… se lou voulès ?

- Vo ! Vo ! s'escridè la majo part d’entre éli.

Mai, bord que i’a un mai… coumo cado fes,… dins un cantoun de la salo de repaus, n’i’avié un que carculavo un pau :

- Vo ! Mai… e se li chifro sorton en varai ?…

- Fai rèn ! Ço que fau,… ço que fau, es que li chifro sorton !

- Vo ! Mai… se li chifro sorton en varai ?… quichavo lou coulègo.

E pendènt, au mens, uno miech-ouro, lou discuti se faguè… sèns veramen counvincre lou que doutavo. Mai, en fin finalo, tóuti chausiguèron uno chifro.

E pèr lou que doutavo encaro… fuguè lou… que fuguè en cargo de coumpousta lou bihet !

- Vo,… mai… e se metian li dardèno à l’esquiróu, belèu que rapourtarien mai !

Martino Bautista - Miramas (Li Galoi Prouvençau)

Moun papet, de-vers ma maire, èro quaucun !

Fuguè ajudant-chèfe dins l’armado. Èro un grand ome de pèu bèn blanc, d’uno soulido estampaduro e de mai impressiounavo li gènt emé sa grosso voues restountissènto que s’entendié de liuen. Cado fes qu’intravo dins lou relarg de la caserno, li sóudard disien à la chut-chut : Mèfi ! i’a Bramaire qu’arribo !

De l’armado, lou papet avié pres lou petarrun de tuba coume uno chaminèio, de « Gauloises » sèns filtre, lou paquetoun blu qu’à-n-aquéu tèms l’armado distribuïssié à cade sóurdard, tóuti li mes. Bèn talamen qu’uno cigaleto atubavo l’autro e que si labro èron cremado pèr lou mouchounet.

Me rapèle d’un jour que moun fraire aguè l’idèio d’inseri dins li cigaleto dóu papet, un petard que troubavian de-vers li marchand d’enguso.

Lou papet l’atubè…. Nautre, es-à-dire mi dous fraire, mi tres cousin e iéu, esperavian d’escoundoun dins lis escalié, bèn amoulouna lis un contre lis autre, quouro …. BOUM !!!

La cigaleto faguè un brut dóu tron de pas diéune e se durbiguè en quatre souto l’efèt de l’esplousioun. Lou papet istè en uno ! Mai la transido passado, alor s’enmaliciè, e nous coursejè tout en bramant.

Queto pòu ! Avèn agu uno bello petocho ! E quento espóussado!

Martino Bautista - Miramas (Li Galoi Prouvençau)

Commentaires

Marthe FEUILLET

15.03.2021 18:42

Merci de conserver tous ces bons souvenirs, et notre belle langue provençale .

Danièlo

17.03.2021 19:31

Marthe, je suis contente que tu sois venue faire un tour. Je remercie encore tous les amis de Parlaren qui nous régalent de leurs belles histoires provençales. "Es un chale !" Bises. Danièle